Hoek Buitenom/Brouwersgracht
Verslag van de renovatie
Niemand had ooit gedacht, dat het met het project op de hoek van het Buitenom/Brouwersgracht ooit goed zou komen. Indertijd probeerde gemeente Den Haag delen van het centrum buiten de stadsvernieuwing en flink achteruit waren gegaan te redden m.b.v. subsidieregelingen van het rijk. De strategie was om van ieder huizenblok de vier hoeken aan te pakken in de hoop dat de rest van het blok vanzelf zou gaan. Dit beschermd gemeentelijk stadsgezicht werd succesvol aangepakt door gemeente, aannemer Valk en ons bureau.
Een moeilijkheid was de diversiteit van betrokken eigenaren. Projectontwikkelaar met 2/5 en drie particulieren plus de eigenaren van aanpalende panden werden door de heer de Jong van de gemeente bij elkaar geroepen voor een ingrijpende renovatie/restauratie. Het is een voorrecht om zoiets eens van nabij te mogen meemaken: Het op een lijn brengen van zo totaal uiteenlopende eigenaren. Naast een architect, notaris en civiel ingenieur waren een musicus en een kunstenaar met weinig draagkracht betrokken. Het grootste probleem echter vormde de projectontwikkelaar, die café en naastgelegen pand 1b in bezit had. Subsidie gecombineerd met aanschrijvingen, dreigen, vleien, soepelheid, schuiven van gelden, financieringen zijn het cement, waarop veel van zulke succesvolle en schier hopeloze projecten gebouwd zijn.
De staat van onderhoud van de verschillende panden was heel divers. Vooral de daken waren aan een goede beurt toe. Het zinkwerk was in slechte staat en niet deskundig aangebracht. Bij stevige wind werd het water onder loodslabben, door kieren, beschadigingen en andere openingen naar binnen geblazen. De voorgevel van 1a was van hout en opgehangen via staven aan wat gemetselde kolommen. Het geheel was in zorgwekkende staat. Bij wijze van spreken hing de gevel aan de niet aanwezige verf. Ook de rest van het pand was in zorgwekkende staat. Onvoltooid gebleven herstelwerkzaamheden van huidige en vorige eigenaren hadden ertoe geleid, dat het hele pand met stempels overeind werd gehouden. Onder normale omstandigheden was sloop de enige serieuze optie geweest.
De vereniging van eigenaren was ontstaan rond 1900 bij de bouw. Aanvankelijk was het de bedoeling van de toenmalige ontwikkelaar een groot herenhuis te realiseren. De marktomstandigheden waren echter van dien aard, dat reeds kort na het leggen van de fundering besloten werd er vijf appartementen van te maken. Dat heeft een hoogst opmerkelijke plattegrond ten gevolge gehad. Sommige appartementen hebben een extra kamer in of onder het nabijgelegen buurpand. Behoefte bestond aan balkons en extra ramen. Wettelijk gezien moeizaam, bleken deze nuttige extra's tijdens de renovatie opmerkelijk makkelijk te realiseren. Niet alle eigenaren deden mee met het gezamenlijke project. De notaris bestelde zelf een dakdekker en de projectontwikkelaar ging in zee met een eigen aannemer.
Naast kleine werkzaamheden als schilderwerk, herstel van kozijnen, muren en gevel bestond het werk vooral uit het realiseren van een nieuw dak. Boven is enigszins de staat van verschillende daken af te lezen. Sommige daken hadden als een voorlopige voorziening een laag bitumen over het zink. Andere daken bestonden uit vliesdun zink. Een eigenaar van 1a had geprobeerd met een hamer de ergste lekkages te stelpen. Met als gevolg, dat het water in pand 1c met verdubbelde kracht naar binnen stroomde. Een half dozijn verschillende dakvlakken kunnen onderscheiden worden. Deze zijn integraal vervangen. De goot tussen 1c en 1d is dichtgezet om de complexiteit van het dak wat te verminderen. Schoorstenen zijn afgebroken en niet meer vervangen. Aan de achterkant boven de keuken van 1c is een balkon gerealiseerd met deur en raam om de zolderverdieping van dat pand beter bruikbaar te maken voor bewoning.
Het is een beetje hollen en stilstaan met zo'n project. Eerst lijkt er maandenlang niets te gebeuren, dan opeens moeten er in een half uurtje tijd allerlei stukken worden getekend. Meer dan een jaar heeft het geduurd om een aannemer te vinden, die tegen een redelijke aanneemsom de werkzaamheden ter hand wilde nemen. Net voordat de aannemer daadwerkelijk afhaakt, slaag je erin om opdracht te verstrekken. De zinkprijzen fluctueren sterk. Bij het uitbrengen van de offerte was rekening gehouden met een dip in de prijzen. Maar ze waren opeens sterk aan het oplopen. Dan opeens staat er maandenlang een steiger voor deur, wordt het bouwvak en gebeurt er weer niets. Midden in de zomer wordt begonnen met het dak. De waterafvoerende goot tussen 1c en 1d wordt dichtgezet nog voor een nieuwe afvoer aan de voorkant naar de riolering is gerealiseerd. Toevallig net op het moment, dat de hevigste onweersbuien in jaren losbreken. Paniek... Het water stroomt bij 1d over de muurplaten de woning binnen. Om vijf uur in de ochtend dweilen...
Pand Buitenom 1d, het toenmalige architectenbureau Hage, hoort eigenlijk niet bij de rest van het project. Het is een prachtig compact herenhuis van rond 1900. Twee zusters kochten de grond en bestelden een aannemer met de woorden: Het geeft niet hoelang het duurt en wat het kost. We willen boven op de eerste verdieping wonen en beneden komt een winkel voor "robes en manteau". Deze indeling bestaat nog steeds. In de gang hangt het stenen plateau, dat vroeger aan de gevel hing. Tachtig jaar is het in dezelfde familie gebleven. Tot toenmalige eigenaar het helemaal liet opknappen en te koop zette.
Het architectenbureau Hage was er ruim tien jaar gevestigd. Het heeft prachtige interieurs. Alle oorspronkelijke details zijn nog aanwezig. De huidige eigenaar, binnenhuisarchitect Peter Wijling, heeft tien jaar van zijn leven besteed aan het verder restaureren van het pand. Lelijke radiatoren zijn verwijderd en in de vloer weggewerkt. Al het houtwerk is kaal gehaald, minutieus hersteld en opnieuw in de verf gezet. De inrichting is nu een combinatie van een prachtig oud huis met modern inrichting, kasten en voorzieningen. Hieronder een foto van het interieur uit de oude tijd. Rechts consternatie bij terugkeer van vakantie, toen de hoofdtoevoer van elektriciteit was gesmolten.
Het pand Buitenom 1c bestaat uit twee verdiepingen boven het benedenhuis 1b. Het kwam in ons bezit toen niet meer bewoond in een koude winter de waterleiding sprong en enige dagen het water naar beneden gutste tot de makelaar de hoofdkraan dicht kwam draaien. Het is verbijsterend wat een gesprongen waterleiding doet met een oud huis. Een dikke laag roet bedekte de muren, het verfwerk was afgesprongen en gecrackileerd. We stonden doodsangsten uit voor brand en ander onheil. Je kan niet tolereren met een prachtig huis, dat het buurpand compleet verkrot. Voorzichtig deden we de makelaar een bod om een soort bodem in de markt te leggen. Na enige maanden bleken wij nog steeds de enige bieder en mochten we het hebben voor een luttel bedrag. Maar daarna begint de ellende. Een half jaar zijn we bezig geweest met een half dozijn helpers het pand weer bewoonbaar te maken. Nieuwe bedrading, gas, water en licht...
Op de eerste verdieping is een ruime en lichte woonkamer, die doorloopt van voor naar achteren en evenals bij het buurpand 1d een prachtig uitzicht biedt op de gracht en de Zuidwal. Via een hopeloos steile trap kom je op een zolder met vier kamertjes. Aan de voorkant zitten twee dakkapellen aan de achterkant een klein dakraam. Naast slapen, badkamer, wasmachine en berging niet geschikt voor enige vorm van serieuze bewoning. Toch heeft hier jarenlang de inwonende dochter van een hulpbehoevende moeder verbleven. Tijdens de verbouwing is een deur gemaakt naar het platje boven de keuken en in de achterkamer een groot raam gemaakt, waardoor tegenwoordig ook deze verdieping een zinvol onderdeel van het pand is.
Het pand 1b gelegen onder, naast en achter 1d, 1c, 1a en 1 was enige tijd het eigendom van iemand, die besloot om van de keuken een badkamer te maken en van de badkamer een keuken. Het meest geschikte materiaal voor keukens is spaanplaat vond deze eigenaar tot twee dagen lang het water van de gesprongen waterleiding door het huis kwam lopen. Alles stond bol. Het was volstrekt onbewoonbaar geworden en heeft vijf jaar lang leeg gestaan. De eigenaar van naastgelegen café op Buitenom 1 verwierf het pand met de bedoeling een toiletgroep te maken in de extra kamer, die schuin achter het pand en achter zijn café lag. Het is er nooit van gekomen, omdat bouw en woningtoezicht er niet gecharmeerd van was. Tijdens de renovatie, maar door een andere aannemer is 1b weer bewoonbaar gemaakt. Sinds kort is het in het bezit gekomen van de bewoners van 1c.
Een prachtig pand en grootste probleemgeval was Buitenom 1a. Het was een soort tussenappartement boven het café, naast 1c en doorlopend in de richting van de Brouwersgracht. Vanuit de redelijk bewoonbare eerste verdieping steken twee losse zolders boven de rest van het pand uit. Prachtige ruimten voor iemand die van ouderwetse kappen houdt, maar verder totaal onbruikbaar, bereikbaar via ongelukkige steile trapjes. Aan de achterkant ligt een grote kamer dwars door, achter, onder de panden aan de Brouwersgracht, die nu gebruikt wordt als keuken. Een raam is aangebracht naar de binnenplaats. De voorgevel is compleet vervangen, diverse vloeren zijn rechtgetrokken en het dak is compleet vervangen. Eigenlijk is er nauwelijks en steen op de andere gebleven. Maar het is nu een van de fraaiste en romantische panden uit de verre omtrek. Volstrekt uniek...
Op de hoek boven het café aan de Brouwersgracht ligt een fraai beeldbepalende pand. Het rijst vijf meter uit boven de rest van de panden. Een neo trapgevel en een woonkamer met vijf ramen. Deze unieke ruimte van maar enkele meters diep is overdag werkelijk begraven onder een zondvloed van licht. Het pand verkeerde in een redelijk staat. De eigenaar had het indertijd gekocht uit 'nood' en kon geen grote bedragen opbrengen. De gemeente zette haar schouders eronder en zorgde voor financiering. Ramen en dak verkeren nu weer in goede staat.
Het blok omsloten door Prinsengracht, Brouwersgracht en het Buitenom bevatte naast talrijke kleine woningen ook de waterleiding, Panderfabrieken en de Blauwe Aanslag. In de afgelopen twintig jaar is het onherkenbaar veranderd. Achter en naast het project aan het Buitenom/Brouwersgracht lagen de Panderfabrieken. Dit was een enorm complex met een meubelfabriek, waar ook wel eens vliegtuigen zijn gebouwd. Jarenlang heeft het leeggestaan alvorens het een belangrijk krakersbolwerk werd. In dienst van het architectenbureau DAK en in samenspraak met de krakers is het hele complex omgetoverd in een appartementencomplex.
